Saadische graven in Marrakech; een van de tips uit onze top 10 die je zeker moet bezoeken. 

Lees dit mooie verhaal over de geschiedenis van Marokko achter gesloten muren.

Het is een artikel oorspronkelijk in het Frans geschreven door Abdelmalik Terkemani,
vrij vertaald door Helma Matthijssen – wereldstadgids in Marrakech.

 

Geschiedenis van Marokko – 1912 het Frans protectoraat

Na ondertekening van het protectoraatverdrag in maart 1912 ontdekte Frankrijk dat Marokko een land was met een rijke en oude beschaving. Er werd een afdeling “Historische monumenten en schone kunsten” opgericht met het hoofdkantoor in het hart van Rabat in de Rue Sidi Fatah; vlakbij waar nu Moskee Moulay Slimane is.
De afdeling kreeg als doel om historische monumenten in Marokko te identificeren en te restaureren. De eerste directeur die werd aangewezen door de alom gerespecteerde generaal Lyautey met zijn eigen geheim was de beroemde architect, schrijver en aquarellist Maurice Tranchant de Lunel

Restauratie van historische monumenten in Marrakech

Voordat hij in Marokko arriveerde had Tranchant al veel gereisd in Europa, Afrika en Azië en in veel landen waardevolle ervaringen opgedaan bij het herstel van monumenten. In Marokko startte hij, in alle belangrijke oude steden van dat moment: Fez, Mèknès en ook in Marrakech, met de restauratie van de monumentale poorten van de oude stadsmuren, de belangrijkste “universiteiten” medersa’s  (theologische hogescholen, vaak ook koranschool genoemd) en koninklijke paleizen.  Op latere leeftijd werd Maurice Tranchant de Lunel ook de architect van de Grote Moskee in Parijs, die je nog altijd kunt vinden in het 5de arondissement vlakbij het culturele centrum van Insitut du Monde Arabe. De bouw hiervan is duidelijk geïnspireerd op de oude Kairaouine moskee in Fez.
Bij de opening in 1926 stond Maurice Tranchant de Lunel dan ook naast Sultan Moulay Youssef.

De grote moskee van Parijs

De Kasbah moskee in Marrakech – Jamaa Al Mansour (nu Moulay el Yazid)

We zijn in 1917 als Tranchant als onderdeel van zijn werk om historische monumenten te identificeren een luchtfoto in handen krijgt van de Kasbah wijk in Marrakech. Het moet de eerste luchtfoto van Marrakech zijn die ooit is genomen. Eén aspect op die foto trekt zijn aandacht: naast de grote Kasbah moskee* lag een aangrenzend gebouw ….
* De Kasbah was toen nog vernoemd naar de grote sultan Ahmed el Mansour – de overwinnaar.
Tegenwoordig heet de Kasbah moskee officieel Moulay el Yazid; vernoemd naar een sultan van de nu nog steeds heersende Arabische dynastie van de Aloui waar ook de huidige koning van afstamt.

Tranchant kon niet bedenken wat het aangrenzende gebouw zou kunnen zijn, terwijl er op de luchtfoto zo duidelijk zichtbaar een gebouw te zien was, bekroond met koepels en duidelijk gescheiden en apart van de moskee. Hij ging ter plekke op onderzoek uit. Hij bezocht de moskee en herkende de deuren, maar hij vond geen toegang tot het naburige gebouw dat hem zo intrigeerde. Uiteindelijk wendde hij zich tot de hoogste Marokkaanse autoriteit met wie de Fransen samenwerkten – de Pasja van Marrakech: Thami Glaoui.
Hij was Pasja was van Marrakech tot aan zijn dood in 1956 net voor het einde van het Franse protectoraat.
De Pasja was de laatste die het geheim nog kende.
Hij gaf aan Tranchant de opdracht om zich Marokkaans te kleden jellaba-rezza-belgha; in een djellaba, traditionele Marokkaanse jurk, met slippers zoals een echte heer betaamt. Vergezeld door de Pasja en zijn helpers werd Tranchant midden in de nacht naar de bedoelde plek geleid. De kleine groep ging de moskee in en begaf zich naar de deur met het hangslot. Eenmaal door deze deur haastte Tranchant zich in het donker – met slechts het licht van een lantaarn – de voor hem liggende gang in …

De herontdekking van de Saadische graven van Marrakech

Het moet een onwerkelijk tafereel geweest zijn: een christen, traditioneel gekleed als Marokkaan, die in het donker in een moskee in Marrakech ronddwaalt op zoek naar een historisch monument. En zoals met nadruk vooraf aangegeven: er werd geen woord gezegd. Alleen kijken en vooral geen vragen. Zo arriveerde de kleine groep binnen in het gezochte gebouw dat zich duidelijk apart en los van de moskee bevond. Slechts verlicht door de zwakke stralen van de lantaarn, op armlengte gehouden door één van de assistenten, werd op dat moment al de schoonheid zichtbaar. Van de cederhouten plafonds in de vorm van bijenkorven, de perfecte koepels met de zuivere mozaïeken en de twaalf pilaren in het wit, blauwgrijze marmer waarmee de koubba – de grafkoepel – gedragen wordt.

Na hun bezoek, waarbij ze haast struikelden over alle met marmer bedekte graven, gingen ze weer naar buiten. Ze hadden de gezochte plek gevonden; een door hoge muren afgesloten ruimte met achter de hoge muren de ruïne van het voormalige Al Badii, het grootse paleis dat niet voor niets de naam van de onvergelijkbare kreeg.

Terwijl Tranchant leest wat er op de marmeren stenen is gegraveerd, realiseert hij zich dat hij zich bevindt in het Mausoleum van de Saadische Sultans; قبور السعديين   qubur alsaediiyn

De hele groep lijkt geraakt door deze bijzondere ontdekking van de graven van de grote familie van de Saadische sultans, verlaten en door niemand meer bezocht …  al eeuwenlang.
Vanuit zijn inmiddels Arabische gewoonten moet Tranchant zoiets gedacht hebben als:
“Moge mijn ogen deze plaats liefkozen voor alle eeuwen dat ze niet bezocht zijn!”.

1917 – Heropening voor het publiek van de Saadische graven in Marrakech

Tranchant informeerde direct zijn chef Lyautey in Rabat en generaal Lyautey reist af naar Marrakech. Ook Lyautey wordt op vergelijkbare wijze, bij het vallen van de avond, vermomd als Marokkaan, door de moskee geleid, om zo de Saadische graven te bezoeken. Ter plekke besluiten Lyautey en Tranchant dat er een ingang moet worden gemaakt in de omringende muur om zo de graven van de Saadische sultans open te stellen voor het Marokkaanse publiek en buitenlandse bezoekers. En zo gebeurde het. Direct, de volgende week al.

Een kunstmatige chicane bocht als entree tot de Saadische graven

Het is deze entree, met zijn kunstmatige chicane bocht, die nu nog steeds de toegang vormt naar de eeuwenoude Saadische praalgraven. Om de muren van de ernaast staande grote moskee te vermijden was er geen andere ingang mogelijk. Ondertussen zijn we al weer > 100 jaar verder en is een bezoek aan de Saadische graven misschien wel de meest bezochte historische bezienswaardigheid van Marrakech. En met de kennis van dit mooie en bijzondere verhaal kijk je er met andere ogen naar. Ook naar de ruïne van het grootse El Badi paleis.

Geschiedenis van Marrakech: Sultan Moulay Ismaïl en Ahmed el Mansour – de overwinnaar

Bij de voorbereiding van de restauratie van het Saadische Mausoleum met de prachrige praalgraven had Tranchant voldoende tijd om uit te zoeken welke heftige gebeurtenissen er moesten hebben plaats gevonden in Marrakech – in het islamitische jaar 1116 – volgens onze jaartelling in 1704.
In die periode was de macht van sultan Moulay Ismaïl op zijn hoogtepunt. Moulay Ismail ibn Sharif, de zevende zoon van Moulay Ali Cherif, was de tweede sultan uit de dynastie der Alaoui. Aanvankelijk was hij ‘slechts’ gouverneur van Meknes, onder zijn broer Rashid. Toen deze plotseling stierf, slaagde Ismaïl er in zijn broer op te volgen. Moulay Ismail wist de macht van de Alawieten te consolideren en verder uit te bouwen. Regerend vanuit zijn nieuwe hoofdstad Meknès moet hij bij een bezoek aan Marrakech hebben aangevoeld dat de grootsheid van de Saadische gebouwen hem slechts in hun schaduw stelde. Daarom moesten de pikhouwelen van de slopers aan het werk om het grote complex van de machtige Saadiërs in de Kasbah wijk te vernietigen. Het Badii paleis قصر البديع qasr albadie werd methodisch in puin gelegd. In de loop van vele maanden werd het enorme paleis dat naar verluidt zoveel kamers had als het zonnejaar dagen gereduceerd tot een ruïne. Een haast ondenkbaar einde voor dit onvergelijkbare paleis. De herinnering aan Ahmed Al-Mansour, de overwinnaar en sultan die ooit de Portugezen versloeg moest worden gewist.

Marrakech – ruïne van het Badi paleis – het grootse en onvergelijkbare wordt gestript

Alle kostbaarheden, zoals de ronde waterbekkens en marmeren zuilen uit Carrara (Italië), werden zorgvuldig weggenomen en ingepakt om elders in Marokko te gebruiken. Vooral in Mèknès, de nieuwe hoofdstad die Moulay Ismael aan het bouwen is en daarna niet voor niets het Versailles van Marokko wordt genoemd.
En wie is er kundiger dan Tranchant om dat te constateren? Hij was het immers die daarna aan de slag ging om al die koninklijke residenties in het hele land te herstellen en alles zou herkennen dat van het Al Badii afkomstig bleek te zijn. De voorouders van de ooievaars, die nu nestelen op de nog resterende muren, moeten getuige zijn geweest van deze vernietiging, die met veel lawaai en woede plaats gevonden heeft.

De Saadische graven in Marrakech blijven staan: angst voor Allah of respect voor de doden

Nadat het huis van de levenden was vernietigd stonden de pikhouwelen al klaar om ook het huis van de gestorvenen aan te vallen. Er werd begonnen aan het inpakken van de pilaren van marmer bij de toegang van het mausoleum zoals verbeeld in de aquarel van Tranchant uit 1917.

Ingang van de Saadische graven tijdens de restauratie. uit “Marrakech in de jaren 20” Rechts: het aquarel van Tranchant de Lunel uit 1917

Plots kwam er een einde aan de destructieve woede.
We weten niet of het de vrees voor Allah is geweest of uit respect voor de doden, maar de pikhouwelen stopten. Omdat het alleen de bedoeling was om de sporen uit te wissen van het Saadische tijdperk werd er ‘slechts’ een ​​hoge muur rondom het mausoleum gebouwd. Zodoende bleven de Saadische graven hermetisch afgesloten van 1704 tot aan 1917, het moment van de herontdekking door Maurice Tranchant de Lunel.

Foto: De ruïne van het Badi paleis waar de voorouders van de ooievaars die er nu nestelen, getuigen moeten zijn geweest van de vernietiging met veel lawaai en woede van dit onvergelijkbare paleis, van Ahmed el Mansour die Marokko van de Portugezen bevrijdde, en daarmee als sultan van een Arabische familie een ongekende populariteit genoot. In onze huidige tijd heeft de ruïne lange tijd slechts als decor gediend voor het voormalige nationale festival van volkskunst en voor het “Festival du rire de Marrakech”. Ja zeker, het festival van de lach! Tegenwoordig is het ook een te bezoeken museum.

Dit artikel is vertaald uit het Frans met veel dank aan Abdelmalik Terkemani voor zijn inspiratie en beeldende beschrijving van hoe de herontdekking van de Saadische graven in 1917 moet hebben plaats gevonden!
Zie ook facebook “maroc histoire et culture” @www.histoiremarocterkemani en https://marocitineraires.blogspot.com/2019/05/

Helma Matthijssen,
wereldstadgids in Marrakech

Voor meer informatie over Marrakech “wat moet ik gezien hebben”
kijk ook bij Marrakech Tips – wat te doen in Marrakech.

Voor een bezoek aan Marrakech; zie Droomstedentrip Marrakech met Riadhotel.

Wil je weten hoe Marrakech als stad in elkaar steekt en waar je alle bezienswaardigheden zoals de Saadische graven kunt vinden? Ga dan mee met onze dagelijkse fietstocht van 3 uur langs de highlights van Marrakech!
Ook leuk: met een stadgids wandelend langs de historische monumenten – ochtendexcursie Kasbah & Sultans.

Welkom – Marhaba !